Kelam Fizik Nazariyesi Okuma Grubu - Doç. Dr. Mehmet Bulğen

İSAR KELÂM FİZİK NAZARİYESİ

Klasik İslâm medeniyetindeki fizik, matematik gibi bilimlerin genelde filozoflar ele alındığına yönelik yaygın bir kabul söz konusudur. Ancak günümüze ulaşan kelâm metinleri dikkate alındığında, İslâm dünyasında atom, uzay, mekân, boşluk, hareket, nedensellik gibi konuları ilk defa ele almaya başlayanların kelâmcılar olduğu görülmektedir. Kelâmcıların çalışmaları temelde teolojik eksende olmakla birlikte vahye dayalı konuları akılla temellendirip savunmaya çalışmaları, onların bilimsel ve felsefi konularla yoğun bir şekilde meşgul olmalarına neden olmuştur. Diğer taraftan kelâm fizik teorilerinin zengin ve gelişmiş yapısı bazı kelâmcıların bu türden konularla kendi zamanlarının doğa bilimcileri olarak da ilgilendiğini ortaya koymaktadır. Kelâm Fizik Nazariyesi okuma grubu, klasik dönem kelâmcıların madde, boşluk, uzay, zaman, hareket ve nedensellik gibi fiziğe dair konularda geliştirdikleri teorileri, belirlenen klasik ve modern metinler ekseninde tartışıp araştırmayı amaçlamaktadır. 

       Program İçeriği

  1. Hafta: Kelâm Kozmoloji İlişkisi

  2. Hafta: Kelâm Bilgi Nazariyesi

  3. Hafta: Nitelikler ve Arazlar

  4. Hafta: Atomun Tanımı; Yer Kaplama ve Filozofların Cevher Anlayışıyla Karşılaştırılması

  5. Hafta: Kelâm Uzay Nazariyesi

  6. Hafta: Boşluğun Varlığında Dair tartışmalar

  7. Hafta: Atomun Özellikleri

        (Atomun yer kaplaması, şekli, algılanması, atomların homojen oluşu ve boyutsuzluğu)

  1. Hafta: Atomcu hareket teorisi ve nedensellik

        (Uzay, zaman ve hareketin süreksizliği)

  1. Hafta: Kelâm Atomculuğu ve Ayrık/süreksiz geometri

  2. Hafta: Kelamcıların Atomların Varlığına Yönelik Argümanları

  3. Hafta: Kelâm Atomculuğuna Yöneltilen Eleştiriler

  4. Hafta: Kelâm Atomculuğun Kökeni Sorunu

  5. Hafta: Günümüz Kozmolojisi ve Kelâm Atomculuğu

       Program Esnasında Gerekli Materyaller

  1. Zorunlu Materyaller

  1. Alnoor Dhanani, The Physical Theory Of Kalam: Atoms, Space And Void İn Basria, Leiden: E.J. Brill, 1994. (A)

  2. Mehmet Bulğen, Kelâm Atomculuğu ve Modern Kozmoloji, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2015. (B)

  3. Mehmet Bulğen, Klasik İslam Düşüncesinde Atomculuk Eleştirileri, İstanbul: Pasifik 2016. (C)

 

  1. Tavsiye Edilen Bazı Ön Okumalar

 

  1. Bulğen, Mehmet, “Kelam İlminin Kozmolojik Boyutları ve Günümüz Kozmolojisi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, sayı: 39, s. 49-80;

  2. Bulğen, Mehmet, “Klasik Dönem Kelâmında Dakiku’l-Kelâmın Yeri ve Rolü”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 2015, sayı: 33, s. 39-72;

  3. Ess, Josef van, “Niçin Kelâm?,” çeviren Mehmet Bulğen, İSAM Konuşmaları: Osmanlı Düşüncesi - Ahlâk - Hukuk - Felsefe - Kelâm = İSAM Papers: Ottoman Thought - Ethics - Law - Philosophy - Kalam, 2013, s. 247-266.

  4. Heinen, Anton M., Kelâmcılar ve Matematikçiler Süregelen Neticeleriyle Bir Tartışmanın İzleri, çeviren: Mehmet Bulğen, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi] [MÜİFD], 2012/2, sayı: 43, s. 305-320.

  5. Hayrettin Nebi Güdekli, Kelâmın Tümel Bir Disiplin Olarak İnşâsı, Doktora Tezi, İstanbul: MÜSBE 2015.

  6. Pretzl, Otto, “Erken Dönem İslâm’ın Atom Öğretisi”, çeviren Bilal Kır, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2015, cilt: XIII, sayı: 1, s. 561-575

  7. Ess, Josef van, “Mu'tezile Atomculuğu”, çeviren: Mehmet Bulğen, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2012, cilt: X, sayı: 1, s. 255-274

  8. Dhanani, Alnoor, “İslam Düşüncesinde Atomculuk”, çeviren Mehmet BULĞEN, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2011, cilt: IX, sayı: 1, s. 393-400

  9. Karadaş, Cağfer, “Kelam Atomculuğunun Kaynağı Sorunu”, Marife: Bilimsel Birikim, 2002, cilt: II, sayı: 2, s. 81-100

  10. Karadaş, Cağfer, “Atomcu Düşünceler ve Kelâm Atomculuğu”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2004, cilt: II, sayı: 1, s. 57-72

  11. Dhanani, Alnoor, “Kelam[cıların] Atomları ve Epikürcü Minimal Parçalar”, çeviren Mehmet Bulğen, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi] [MÜİFD], 2011/1, sayı: 40, s. 245-258.

  12. Frank, Richard M., “Eş‘arî Tahlilde Madde ve Atom”, çeviren: Hüseyin Aydın, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, cilt: III, sayı: 1, s. 95-109.

  13. S. Pines, Mezhebü’z-zerre inde’l-müslimin, çev. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1946/1365.

  14. A. I. Sabra, “Kalâm Atomism as an Alternative Philosophy to Hellenizing Falsafa”, Arabic Theology, Arabic Philosophy: Essays in Celebration of Richard M. Frank (ed. James E. Montgomery), Orientalia Lovaniencia Analecta 152, Leuven 2006, s. 201.

  15. Macdonald, D. B., “Klasik Dönem Kelâmında Atomcu Zaman ve Sürekli Yeniden Yaratma”, çeviren Mehmet Bulğen, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2016, cilt: XIV, sayı: 1, s. 279-297

  16. Dağ, Mehmet, “Kelâm ve İslâm Felsefesinde Haraket Kuramı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1981, cilt: XXIV, s. 221-248.

  17. Dhanani, Alnoor, “V./XI. Yüzyıl Kelâm Fiziğinin Problemleri” (çev. Mehmet Bulğen), Kelam Araştırmaları Dergisi 13 (2015): 862-885.

  18. Meymun, İbn, “İbn Meymûn’un Kelâmcıların Cevher-Araz Teorisine İlişkin On İki Mukaddimesinin Tercümesi”, çeviren Bilal Taşkın, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2017, cilt: XV, sayı: 1, s. 219-246.

  19. Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî, el-Mesâil fi’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn (nşr. Ma‘n Ziyâde-Rıdvân es-Seyyid), Beyrut: Ma‘hedü’l-inmâi’l-Arabî, 1979.

  20. Metin Yıldız, İbn Metteveyh’in Kozmoloji Anlayışı, Doktora tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.

  21. Ess, Josef van, “Ebû İshâk en-Nazzâm Örneği Üzerinden Kelâm-Bilim İlişkisi”, çeviren Mehmet Bulgen, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, sayı: 46, s. 267-286

  22. Aydın, Hüseyin, İbrahim en-Nazzâm’da Tabiat Anlayışı, İkinci Baskı, Nehir Yayıncılık, Malatya, 2003 (Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde’nin, İbrahim b. Seyyâr en-Nazzâm ve Ârâuhu’l-Kelâmiyyeti’l-Felsefiyye, Kahire, 1989 adlı eserinin 112-166 sayfaları arası varlık felsefesi ile ilgili bölümünün takdim ve notlarla Çevirisi).

  23. Cengiz, Yunus, Nazzâm’ın Doğa Felsefesinde İ’timâd Hareketi: Ne’liği ve İşlevi, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür, ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2014, cilt: XI, sayı: 1, s. 143-168.

  24. Demir, Osman, Kelamda Nedensellik: İlk Dönem Kelamcılarında Tabiat Ve İnsan, İstanbul: Klasik, 2015. 320.

  25. Dağ, Mehmet, “İmam el-Haremeyn el-Cüveyni’de Nedensellik Kuramı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987, sayı: 2, s. 35-53

  26. Demir, Osman, “Determinizm ve Okasyonalizm Arasında: Mu’tezile’de Tevlîd Düşüncesi ve Ehl-i Sünnetin Eleştirisi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, sayı: 36/1, s. 63-82.

  27. Erdemci, Cemalettin, “İslam Kelâmında Kozalite Problemi”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: I, sayı: 2, s. 11-32.

  28. Koloğlu, Orhan Ş. “İbn Hazm’ın Atomculuğu Reddi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2007, cilt: XVI, sayı: 2, s. 169-194.

  29. Dhanani, Alnoor, “The Impact of Ibn Sīnā’s Critique of Atomism on Subsequent Kalām Discussions of Atomism”, Arabic Sciences and Philosophy, XXV (2015), p. 81.

  30. Umut, Hasan, “Refuting Atomism in Al-Isharat Tradition”, Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri, (ed. Murat Demirkol – M. Enes Kala), Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2014, s. 606-625.

  31. Lettinck, Paul, “Ibn Sînâ on Atomism: Translation of Ibn Sina’s Kitâb al-Shifa: el-Tabi’iyyât I: Al-Samâ’ al-Tabî’î, Third Treatise, Chapters 3-5’”, al-Shajarah, IV/1 (1999), s. 1-16.

  32. Sabra, A. I., “Ortaçağ İslâm Kelâmında Bilim ve Felsefe On Dördüncü Yüzyılın Tanıklığı”, çeviren Mehmet Bulğen, Bilal Taşkın, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2016, cilt: XIV, sayı: 2, s. 610-653.

  33. Altaş, Eşref,” Fahreddin er-Râzî’nin el-Cevherü’l-ferd Adlı Risalesinin Tahkiki ve Tahlili,” Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2015, cilt: II, sayı: 3, s. 75-170.